تجارت گیاهان دارویی از دیرباز یکی از اصلی ترین حوزه های فعالیت بازرگان های ایرانی بوده است. قرن هاست که محصولات دارویی ایران در کشورهای مختلف جهان استفاده می شوند. اما چند درصد آن ها با نام و برند ایران عرضه می شوند؟ سهم ایران از بازار گیاهان دارویی در جهان چقدر است؟ در این مقاله درباره سهم ایران از این بازار پرسود و همین طور نقش بسته بندی در توسعه تجارت گیاهان دارویی می پردازیم.
جایگاه ایران در تجارت گیاهان دارویی
کشورهایی مانند ایران، چین و هند که از فرهنگ و تاریخ اصیلی برخوردار هستند، زادگاه اصلی طب سنتی و گیاهان دارویی به شمار می روند. گیاهان دارویی از منابع بسیار ارزشمند هر کشوری هستند و در صورت شناخت علمی و بهره برداری درست، نقش مهمی در توسعه صادرات و اشتغال زایی داخلی ایفا می کنند.
در این میان، ایران با شرایط اقلیمی و تنوع گیاهی بهتر نسبت به سایر کشورها، فقط حدود ۶۰ میلیون دلار از تجارت بین المللی گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده است. البته بخش عمده این مقدار هم به صادرات زعفران و زیره سبز برمی‌گردد. تجارت داروهای گیاهی در سطح جهان حدود ۱۲۴ میلیارد دلار در سال است و با توجه به این ارقام، می توان گفت سهم ایران از بازار جهانی گیاهان دارویی کمتر از نیم درصد کل تجارت جهانی است.
علاوه بر زعفران و زیره سبز، مهم ترین گیاهان دارویی صادراتی ایران در سال های اخیر عبارت اند از:
- آویشن، بادرنجبویه، بابونه، اسفرزه، بومادران، گل ختمی، زوفا،
- مریم گلی، کتیرا، آنغوزه، شیرین بیان، تلخ بیان، مورد، برگ کنار،
- سقز، گل گاو زبان، گل ساعتی، باریجه، موسیر، حنا و گز علفی.
کشورهای مقصد صادرات گیاهان دارویی از ایران هم بیشتر این کشورها بوده اند:
- آمریکا و کانادا در قاره آمریکا،
- آلمان، انگلستان، ایتالیا فرانسه، مجارستان، سوئیش، سوئد در اروپا،
- پاکستان، هند، چین، ترکیه، بحرین، کویت، قطر، لبنان، و امارات در آسیا.
به طور کلی کشور ما برخلاف چین و هند، با وجود دیرینه گی طب سنتی و قدمت استفاده از گیاهان دارویی در آن، سهم چندانی از بازار جهانی گیاهان دارویی ندارد. این امر به علت بهره برداری غیر اصولی و بدون برنامه از این محصولات طبیعی است.
به دلیل توجه نکردن به اهمیت نقش بسته بندی در تجارت گیاهان دارویی و فروش این گیاهان به صورت فله ای، ایران نتوانسته در این بازار رقیب سرسختی برای سایر کشورهای فعال باشد. محصولات درجه یک ایرانی با سود بسیار اندکی فروخته شده، در کشورهای دیگر بسته بندی شده و با نام و برند همان کشورها و البته با قیمت بسیار بالاتری در بازارهای جهانی عرضه می شوند.
راهکارهایی برای افزایش صادرات گیاهان دارویی
افزایش صادرات گیاهان دارویی ، در گرو توسعه زیرساخت های تولید و عرضه این محصولات پرمصرف در سبد خانوارهای کشورهای مختلف است. همان طور که گفته شد، سهم ایران از ۱۲۴ میلیارد دلار تجارت گیاهان دارویی در جهان ، کمتر از نیم درصد است. این در حالی است که داروهای گیاهی ایران می توانند بین ۱ تا ۱۰ میلیارد دلار برای کشور ارز آوری داشته باشند.
میزان ارز آوری این تجارت برای کشور ما در حال حاضر کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار است. در حالی که کشور چین بیش از ۸ میلیارد دلار تجارت گیاهان دارویی دارد. اگر وضعیت صادرات گیاهان دارویی به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد، سرمایه گذاران بخش خصوصی برای رفع چالش های تجاری و اقتصادی، در این حوزه فعال خواهند شد.
در ادامه به یکی از مهم ترین جنبه های بازاریابی، یعنی بسته بندی، و میزان تأثیر آن بر توسعه تجارت داروهای گیاهی و صادرات به کشورهای مختلف اشاره می کنیم.
نقش بسته بندی در تجارت گیاهان دارویی
یکی از بزرگ ترین اصول بازاریابی ، بسته بندی است. امروزه به خاطر مدیریت صحیح نداشتن در حوزه بسته بندی گیاهان دارویی ، محصولات ایرانی، از نظر کیفیت و بسته بندی ، فاصله زیادی با برندهای معروف گیاهان دارویی تولید سایر کشورها دارند. متأسفانه به دلیل نبود بسته بندی گیاهان دارویی که در روند تولید، کشت و تجارت آن ها تأثیر قابل توجهی دارد، سهم ایران از این تجارت پرسود در جهان بسیار اندک است.
خیلی از گونه های گیاهان دارویی با گذشت زمان و همین طور در معرض نور، خواص دارویی خود را از دست می دهند. این امر باعث افت کیفیت این گیاهان می شود. در کشور ما به دلیل عرضه سنتی داروهای گیاهی از طریق عطاری ها، و از آنجا که این گیاهان در معرض انواع باکتری ها، قارچ ها و مسمومیت های دارویی هستند، نمی توانند به عنوان داروهای اصلی و حتی فرعی، در نسخه تجویزی پزشکان جایی داشته باشند.
در واقع به خاطر توجه نکردن به بسته بندی متناسب با نوع هر گیاه، در میان پزشکان ایرانی، اعتمادی به سلامت این داروهای گیاهی وجود ندارد. همین طور بسته بندی متناسب با هر گیاه در طول فرایند توزیع و حمل و نقل و صادرات گیاهان دارویی ، باعث کاهش کیفیت گیاهان دارویی ایران در مقایسه با تولیدات سایر کشورها می شود.
رعایت استانداردهای مناسب جهانی در حوزه بسته بندی ، یکی از اصلی ترین نکته های تجارت و صادرات کالاهاست. این استانداردها در مورد گیاهان دارویی هم باید رعایت شوند. با ایجاد بسترهای مناسب و همین طور جلوگیری از هدر رفتن این ثروت ملی، صادرات گیاهان دارویی با کیفیت و بر اساس تقاضای جهانی صورت خواهد گرفت.
با رعایت استانداردهای کیفی، می توان سود بالایی در تجارت گیاهان دارویی به دست آورد. از طرف دیگر، می توان زمینه های مساعد برای رقابت سالم جهانی در تجارت این گیاهان پرفایده و پرسود را هم فراهم کرد.
جمع بندی
گیاهان دارویی نه فقط از نظر بهداشتی و درمانی، بلکه از لحاظ اقتصادی هم از جایگاه مناسبی در تجارت جهانی برخوردار هستند. اما کشور ما با توجه به شرایط اقلیمی و تنوع گیاهی بهتر نسبت به سایر کشورها، فقط حدود نیم درصد از تجارت داروهای گیاهی در سطح بین المللی را به خود اختصاص داده است.
به طور کلی، ایران با وجود دیرینه گی طب سنتی و قدمت استفاده از گیاهان دارویی در آن، سهم چندانی از بازار جهانی گیاهان دارویی ندارد. این امر به علت بهره برداری غیراصولی و بدون برنامه از این محصولات طبیعی است.
در این مقاله به نقش بسته بندی ، به عنوان یکی از بزرگ ترین اصول بازاریابی در افزایش سهم ایران در بازار جهانی گیاهان دارویی پرداختیم. متأسفانه به دلیل عدم مدیریت صحیح در حوزه بسته بندی گیاهان دارویی ، محصولات ایرانی از نظر کیفی فاصله زیادی با تولیدات سایر کشورها دارند. رعایت استانداردهای جهانی در حوزه بسته بندی ، یکی از اصلی ترین راهکارهای توسعه تجارت گیاهان دارویی است. در واقع می توان با ایجاد بسترهای مناسب و جلوگیری از هدر رفتن این ثروت ملی، صادرات گیاهان دارویی با کیفیت و بر اساس تقاضای جهانی را به تجارت سودآور و ارزآوری تبدیل کرد.
